Bụng hay bị sôi là bệnh gì? Điều trị thế nào?

Sôi bụng là hiện tượng bình thường mà bất cứ ai cũng có thể gặp phải. Sôi bụng hay xảy ra khi thức ăn tiêu hóa chậm hoặc chỉ đơn giản là do cơn đói. Tuy nhiên, nếu bạn bị sôi bụng thường xuyên mà không phải bởi những lý do này, thì đó có thể là dấu hiệu cảnh báo những bệnh lý tiềm ẩn trong đường ruột. 

Tiếng sôi bụng hình thành thế nào?

Nguồn gốc của tiếng sôi bụng liên quan đến sự hoạt động của hệ thống cơ trơn (bao gồm cơ hoành và cơ dọc) trong ống tiêu hóa. Khi các cơ này co thắt để trộn và đẩy thức ăn, không khí, chất lỏng qua hệ thống đường ruột, nó sẽ tạo ra âm thanh ọc ọc, ùng ục, réo rắt giống như tiếng tiếng dòng nước chảy trong các đường ống. Quá trình này được gọi là nhu động. Tiếng sôi bụng không chỉ phát ra từ dạ dày mà nó còn có thể xuất hiện ở đại tràng (ruột non).

– Khi nhu động ruột hoạt động bình thường, chúng ta sẽ khó có thể nghe được âm thanh này mà phải sử dụng ống nghe mới cảm nhận được.

– Khi hoạt động của nhu động ruột chậm, tiếng sôi bụng ít hơn hoặc âm thanh rất nhỏ khi dùng ông nghe.

– Khi hoạt động của nhu động ruột bị kích thích mạnh, các cơ quanh thành ruột tăng cường co bóp thì tiếng sôi bụng phát ra lớn và thường xuyên. Bạn hoặc những người xung quanh có thể nghe thấy âm thanh này mà không cần ghé sát tai vào bụng.

Tiếng sôi bụng kêu to có thể khiến bạn ngại ngùng với những người bên cạnh. Nhưng đôi khi chúng không phải là một trường hợp đáng lo lắng. Bởi nguyên nhân thường gặp có thể là:

Sôi bụng do bạn bị đói:

Khi dạ dày của bạn trống rỗng, không có gì để tiêu hóa, các hormone trong não kích thích ham muốn ăn, sau đó gửi tín hiệu tới dạ dày. Kết quả là các cơ trong đường ruột co bóp liên hồi và gây ra những tiếng sôi bụng. Âm thanh gầm gừ trong dạ dày có thể chỉ là ” tiếng chuông báo thức” nhắc nhở bạn đã đến lúc cần phải ăn.

Hiện tượng sôi bụng thường xảy ra sau khi ăn khoảng vài giờ hoặc vào ban đêm khi bạn đang ngủ.

Âm thanh réo rắt, ọc ọc do đói bụng có thể kéo dài 20 phút mỗi lần hoặc tái phát mỗi giờ cho đến khi bạn nạp thực phẩm vào cơ thể.

Sôi bụng do căng thẳng, stress:

Căng thẳng có mối liên hệ mật thiết với sức khỏe của đường ruột. Stress tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương và có thể gây rối loạn hoạt động tiêu hóa, trong đó có sự co bóp của nhu động ruột.

Stress là nguyên nhân hoặc yếu tố rủi ro của rất nhiều căn bệnh về đường tiêu hóa như là trào ngược thực quản, đau dạ dày, viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích…

Sôi bụng do thói quen ăn uống không khoa học:

Sôi bụng thường xảy ra khi trong đường ruột có nhiều khí. Những thói quen ăn uống kém khoa học có thể là lý do gây tích tụ khí trong đường ruột.

Khi cuộc sống ngày càng trở nên bận rộn thì con người có xu hướng làm mọi việc vội vàng hơn, ngay cả trong những bữa ăn. Những người luôn ăn uống vội vàng, nhai không kĩ, nuốt quá nhanh, vừa ăn vừa làm việc hay nói chuyện thì miệng thường há to trong lúc nhai nên khiến nhiều không khí trôi vào đường ruột, dẫn đến sôi bụng.

Ngoài ra, nếu ăn nhiều loại thực phẩm khó tiêu hóa, đặc biệt là những thức ăn chứa carbohydrate cũng có thể gây tích khí, chướng bụng và dẫn tới những âm thanh khó chịu. Một số thực phẩm mà bạn nên cân nhắc tránh tiêu thụ quá nhiều nếu không muốn bị sôi bụng liên tục:

• Sữa và các sản phẩm từ sữa
• Một số loại trái cây như táo, xoài
• Các loại rau họ cải, cà rốt
• Lúa mì, lúa mạch, bánh mì
• Các loại hạt đậu, chất xơ từ ngũ cốc
• Các loại đồ uống công nghiệp, nước ngọt có gas

❌ Tiếng sôi bụng phát ra thường xuyên hoặc đi kèm với sự hiện diện của các triệu chứng khác có thể là tín hiệu chỉ ra một tình trạng tiềm ẩn trong hệ thống tiêu hóa. Những triệu chứng này có thể bao gồm:

• Chướng bụng, đầy hơi, căng tức bụng, ợ chua, ợ hơi
• Buồn nôn hoặc nôn
• Đau bụng
• Tiêu chảy kéo dài
• Táo bón kéo dài
• Phân có lẫn máu
• Sốt cao
• Giảm cân

Bị sôi bụng nhiều là biểu hiện của bệnh gì?

Hội chứng ruột kích thích

Hội chứng ruột kích thích (HCRKT) không phải là bệnh lý thực thể. HCRKT hình thành do rối loạn cơ năng đại tràng. Nghĩa là bệnh nhân không hề có dấu hiệu tổn thương trong niêm mạc ruột, cũng không thấy sự xuất hiện của vi khuẩn gây bệnh.

HCRKT được chia thành 4 nhóm chính, bao gồm:

• HCRKT thể tiêu chảy (IBS-D)
• HCRKT thể táo bón (IBS-M)
• HCRKT xen kẽ tiêu chảy và táo bón (IBS-M)
• HCRKT không tiêu chảy hay táo bón (IBS-U)

Các triệu chứng thường gặp đó là:

Đau bụng: Đau bụng là triệu chứng chính và thường gặp nhất. Người bệnh hay bị đau sau khi ăn uống. Vị trí đau chủ yếu là quanh hố chậu trái và bụng dưới. Khi sờ nắn vào vùng này có thể cảm nhận được các cục cứng nổi lên. Cơn đau sẽ giảm bớt phần nào sau khi người bệnh đại tiện hoặc trung tiện.

Tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài: Người bệnh thường xuyên đại tiện phân lỏng hoặc phân rắn xen kẽ từng đợt, 3- 5 lần ngày. Phân có thể lẫn nhầy nhưng không bao giờ có máu.

Chướng bụng, đầy hơi, sôi bụng: Các triệu chứng này diễn ra thường xuyên nhưng thường trầm trọng hơn vào ban ngày, đặc biệt là sau khi ăn trưa, giảm dần vào ban đêm.

Hiện nay, người ta vẫn chưa thể xác định rõ ràng nguyên nhân gây ra HCRKT. Tuy nhiên, yếu tố di truyền, sự nhạy cảm với thức ăn hay căng thẳng trong cuộc sống là những lý do liên quan gần gũi.

Hội chứng này ảnh hưởng đến 10 – 15% dân số ở các quốc gia phát triển. Bệnh chủ yếu xuất hiện ở những người trẻ tuổi từ 18 – 30, giảm dần sau 50 tuổi. Trong đó tỷ lệ nữ giới mắc bệnh cao hơn nam giới. Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng người bị HCRKT lâu ngày thường hay gặp phải các chứng rối loạn lo âu, trầm cảm hay mệt mỏi mãn tính khiến cơ thể suy nhược.

Viêm loét đại tràng

Viêm loét đại tràng chỉ tình trạng lớp lót bên trong đại tràng bị viêm nhiễm và tổn thương, nếu nhẹ thì niêm mạc sưng đỏ, có các vết trợt, nặng thì xuất hiện các vết loét, có thể xuất huyết hay hình thành những ổ áp xe nhỏ.

Bệnh hình thành do nhiều nguyên nhân khác nhau như là:

• Do sự tấn công của vi khuẩn, vi trùng, virus, nấm…trong đường ruột
• Do thói quen ăn uống kém vệ sinh, thiếu lành mạnh
• Do tác động của thuốc kháng sinh khi sử dụng lâu dài
• Do đại tràng bị thiếu máu cục bộ
• Do stress, căng thẳng thường xuyên
• Ngoài ra, viêm loét đại tràng có liên quan tới yếu tố di truyền hay yếu tố tự miễn

Triệu chứng điển hình của bệnh viêm đại tràng là những cơn đau bụng dọc theo khung đại tràng. Mức độ đau diễn biến khác nhau, lúc thì âm ỉ lúc lại kéo dài thành từng cơn. Đặc biệt, người bệnh hay bị đau sau khi ăn uống những thực phẩm lạ, dễ gây lạnh bụng hoặc thức ăn nhiều dầu mỡ…Cơn đau sẽ giảm bớt phần nào sau khi họ đi tiêu xong. Trường hợp bị viêm nặng xuất hiện máu hoặc dịch nhầy trong phân.

Ngoài ra, người bệnh còn phải đối mặt với các triệu chứng rối loạn tiêu hóa khác như là sôi bụng, đầy hơi, khó tiêu, bụng căng chướng, tiêu chảy hoặc táo bón nhiều lần trong ngày.

Đại tràng bị viêm loét không những tác động xấu tới chức năng tiêu hóa của đại tràng mà còn khiến cơ thể mệt mỏi, ăn uống không ngon miệng, lâu dần sụt cân gây ảnh hưởng tới sức khỏe.

Viêm loét đại tràng là bệnh có tính chất dai dẳng, khó chữa khỏi tuyệt đối. Đa phần bệnh nhân được điều trị bảo tồn tại nhà bằng việc sử dụng thuốc kết hợp với thay đổi lối sống để cải thiện các triệu chứng của bệnh. Nếu viêm loét đại tràng gây ra biến chứng nguy hiểm như thủng ruột, phình giãn đại tràng hay thậm chí là ung thư thì phải tiến hành phẫu thuật cấp để cắt bỏ một phần hay toàn bộ đại tràng, cứu sống bệnh nhân.

☛ Tìm hiểu chi tiết: Tìm hiểu chi tiết các phương pháp điều trị viêm đại tràng

Bệnh Crohn

Bệnh Crohn (tiếng anh: Inflammatory Bowel Disease) là một dạng bệnh viêm màng ruột. Nó cũng có thể là lý do dẫn tới tình trạng sôi bụng liên tục. Bệnh Crohn có nhiều tên gọi khác nhau như là u hạt viêm ruột, viêm khu vực đại tràng, viêm ruột khu vực hoặc viêm manh tràng.

Bệnh Crohn có liên quan chặt chẽ với bệnh viêm loét đại tràng. Tuy nhiên, có thể phân biệt bệnh Crohn và viêm loét đại tràng khác nhau ở chỗ.

• Tổn thương do viêm loét đại tràng chỉ xảy ra ở bề mặt niêm mạc ruột. Trong khi, tổn thương do bệnh Crohn có thể ăn sâu vào các lớp cơ của ống tiêu hóa.
• Viêm loét đại tràng chỉ gây tổn thương tại đại tràng, thì với bệnh Crohn, vùng tổn thương có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trong ống tiêu hóa, từ miệng cho tới hậu môn.
• Tổn thương ở viêm loét đại tràng là tổn thương liên tục, với bệnh Crohn là tổn thương ngắt quãng.

Bệnh Crohn phát triển và kéo dài qua nhiều giai đoạn. Người mắc bệnh Crohn có thể gặp phải những triệu chứng sau đây:

• Với thể cấp tính: Các triệu chứng có biểu hiện rầm rộ hơn. Cơn đau bụng hay xuất hiện tại vị trí hố chậu phải nên nhiều người nhầm lẫn với viêm ruột thừa. Người bệnh thường bị đau nhiều hơn sau khi ăn, đại tiện xong thì cảm giác này lại giảm bớt. Ngoài ra, người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng rối loạn tiêu hóa khác như là đầy hơi, sôi bụng, tiêu chảy kéo dài, đi ngoài ra máu, nôn nửa hoặc sốt cao 39 – 40 độ C. Đôi khi sờ nắn vào vùng hố chậu phải có thể thấy một khối dài cứng.
• Với thể mạn tính: Bệnh tiến triển âm thầm kéo dài nhiều năm. Bệnh nhân thường đi khám do các triệu chứng cấp tính khiến họ lo lắng, hoặc kèm theo thiếu máu và các biến chứng như thủng ruột, hẹp lòng ruột, rò từ hồi tràng vào đại tràng, bàng quang và các cơ quan lân cận khác. Chụp X-quang đại tràng thấy rõ hình ảnh quai ruột hồi tràng giãn hay hẹp, các tổn thương viêm, loét, hoặc các đường rò.

Cũng như nhiều dạng bệnh viêm nhiễm đường tiêu hóa khác, bệnh Crohn hình thành đa phần là do lối sống sinh hoạt kém lành mạnh, đặc biệt là trong thói quen ăn uống. Hơn nữa, bệnh cũng có tính chất di truyền. Nếu có người thân bị mắc bệnh Crohn thì nguy cơ mắc của bạn có tỷ lệ cao hơn những người khác.

Các vùng viêm nhiễm do bệnh Crohn thường có xu hướng lan rộng và ăn sâu vào các lớp trong cùng của mô ruột. Chính vì thế, khi bị bệnh lâu ngày có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm.

Nhiễm trùng đường ruột

Nhiễm trùng đường ruột là căn bệnh phổ biến, xảy ra ở mọi lứa tuổi. Khi hệ vi khuẩn đường ruột bị rối loạn thì đường ruột sẽ bị viêm. Nhiễm trùng đường ruột xảy ra chủ yếu do các tác nhân là vi khuẩn và kí sinh trùng theo đường ăn uống vào trong cơ thể.

Những triệu chứng của bệnh thường là:

• Dấu hiệu chủ yếu là tiêu chảy kèm theo sốt, trên 3 lần/ngày. Thậm chí, ở giai đoạn nặng, người bệnh có thể tiêu chảy tới 20 lần/ ngày.
• Đặc điểm của phân là lỏng nhiều nước và nhầy, phân có mùi hôi khắm khó chịu, không lẫn máu.
• Bệnh nhân bị nôn nhiều kèm theo ợ hơi, đầy hơi, chướng bụng, đau bụng.
• Nếu như tác nhân gây hại là do virus, thì người bệnh còn gặp các triệu chứng khác tại đường hô hấp như ho, sổ mũi, viêm xoang…
• Ngoài ra, người bệnh có thể bị bỏng rát da, dị cảm da, mất ngủ, mệt mỏi…

Đối với những trường hợp nhiễm trùng đường ruột ở mức độ nhẹ, thì bệnh có thể tự khỏi sau vài tuần mà không cần điều trị. Các trường hợp nghiêm trọng thì phải nhập viện để truyền dịch tĩnh mạch hoặc sử dụng khác sinh theo chỉ định của bác sĩ. Hầu hết, bệnh nhân sẽ được hạn chế sử dụng thuốc chống tiêu chảy vì nó có thể khiến cho vi khuẩn, virus, kí sinh trùng ở lại trong đường ruột lâu hơn.

Không dung nạp thực phẩm

Bệnh celiac: Bệnh celiac là bệnh xảy ra với những người mắc chứng không dung nạp glutein (một loại protein thường có trong lúa mì, lúa mạch, bánh mì…).  Đối với trẻ nhỏ, bệnh thường gây ra các triệu chứng liên quan tới tiêu hóa như là nôn, đau bụng, sôi bụng, tiêu chảy, táo bón. Nếu bị bệnh lâu ngày cơ thể trẻ sẽ chậm phát triển, bụng phình to, cơ đùi teo nhỏ, mông lép…Ở người lớn, những biểu hiện về tiêu hóa do bệnh gây ra ít gặp hơn. Thay vào đó, người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi nhiều, đau nhức xương khớp và rối loạn tâm lý, riêng ở phụ nữ thì có thể khiến kinh nguyệt không đều. Người lớn bị bệnh celiac có nguy cơ loãng xương và thiếu máu.

Không dung nạp Lactose: Bệnh này thường xuất hiện ở những người gặp khó khăn trong việc tiêu hóa đường sữa hay các dạng thực phẩm liên quan đến sữa. Họ hay bị sôi bụng, tiêu chảy sau khi ăn các sản phẩm từ sữa. Các triệu chứng này có thể đến từ 30 phút đến 2h sau khi ăn uống.

Hấp thu fructose: Bệnh này thường xuất hiện ở những người gặp khó khăn trong việc tiêu hóa fructose. Fructose là một loại đường được tìm thấy tự nhiên trong một số loại trái cây (táo, lê, …) và mật ong. Đôi khi fructose được thêm vào như một chất làm ngọt cho một số đồ uống. Triệu chứng xảy ra giống như ở những người không dung nạp Lactoser.

Điều trị sôi bụng

Nếu bạn thấy rằng tiếng sôi bụng đang làm phiền cuộc sống sinh hoạt thường ngày hoặc âm thanh này đi kèm với các triệu chứng được mô tả như trên thì bạn nên tới bệnh viện để được kiểm tra.

Thông thường, bác sĩ sẽ đoán tình trạng bệnh dựa trên những triệu chứng mà bạn liệt kê. Bác sĩ cũng có thể dùng ống nghe để kiểm tra âm thanh tại đường ruột.

Ngoài ra, tùy từng trường hợp cần phải thực hiện thêm một số xét nghiệm như chụp XQuang, nội soi, chụp CTscan, xét nghiệm máu và nước tiểu để tìm rõ tác nhân gây bệnh.

Việc xác định kế hoạch điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Chẳng hạn như, HCRKT hoặc viêm đại tràng sẽ được điều trị chủ yếu bằng cách uống thuốc kết hợp với thay đổi lối sống, can thiệp tâm lý để giảm bớt các triệu chứng khó chịu do bệnh gây ra. Điều quan trọng là người bệnh cần hiểu và tuân thủ nghiêm túc hướng dẫn điều trị của bác sĩ.

☛ Xem chi tiết: Các loại thuốc điều trị sôi bụng

Chỉ định mổ sẽ được tiến hành khi các bệnh lý đường tiêu hóa xảy ra biến chứng nguy hiểm như là thủng ruột, xuất huyết ồ ạt, ung thư…

Nếu nguyên nhân sôi bụng là do các chứng không dung nạp thực phẩm gây ra thì bạn chỉ cần ngưng nạp những loại thức ăn này, các triệu chứng sẽ biến mất.

Ngoài ra, để hạn chế sôi bụng liên tục, bạn có thể xem xét những lời khuyên sau:

• Hạn chế những thực phẩm dễ tích khí trong đường ruột như bắp cải, súp lơ, các loại hạt đậu, nước ngọt có gas…
• Tránh sử dụng ống hút khi thưởng thức các loại đồ uống, chúng có thể là nguyên nhân khiến bạn nuốt nhiều khí vào bụng hơn.
• Hãy dành thời gian vừa đủ cho mỗi bữa ăn, đừng nhai quá vội vàng, hãy nhai kỹ và nuốt chậm hơn, không há miệng to khi ăn uống.
• Nên ăn các thực phẩm lên men tự nhiên như dưa chua, kim chi, sữa chua để củng cố hệ lợi khuẩn đường ruột, giúp giảm bớt tình trạng đầy hơi
• Cơn đói đôi khi cũng là một lý do gây ra tình trạng sôi bụng. Vì thế, để tránh điều này hãy thử chia nhỏ khẩu phần ăn trong ngày làm nhiều bữa. Điều đó sẽ giúp bạn tránh khỏi tình trạng sôi bụng mà không khiến cho dạ dày phải làm quá sức.
• Cân bằng lối sống để giảm tránh căng thẳng, gây ảnh hưởng xấu tới hệ tiêu hóa.

Tham khảo thêm: Những mẹo đơn giản giúp giảm nhanh tình trạng sôi bụng tại nhà